1- Đặt Vấn Đề :
Hiện nay có phong trào " sống tạm " , nam nữ cứ sống với nhau không cần cưới xin , nhất là Sinh viên hoặc Công nhân ở các Khu Công nghiệp. Hoặc có làn sóng mãnh liệt lấy người nước ngoài (ví dụ phía Nam thì lấy Đài Loan, phía Bắc thì lấy Tàu lục địa). Hoặc giả kẻ giàu có hợm hĩnh tổ chức đám cưới ở các khách sạn 5 sao , Đám cưới đầu Ngô mình Sở " Tây không ra Tây , Tàu không ra Tàu , Ta không ra Ta".
Vậy bản sắc văn hoá của đám cưới ở Kinh Bắc thì thế nào ?
2- Tục Lễ Cưới Xưa:
Tục lễ cưới xin xưa còn lưu giữ đến ngày nay ở Kinh Bắc. Nhũng gia đình nông thôn thuần phác , khi tổ chúc đám cuói cho con vẫn giữ đúng những nền nếp xưa của ông cha để lại .
Ngày xửa ngày xưa một đám cuói qua rất nhiều " công đoạn " , ví dụ nhu : dam hỏi , sêu, thách cuói , lễ tơ hồng, đua dâu, giao duyên , lại mặt hoặc còn có cac tục trẻ em giăng dây xin tiền đám cuói , tục cô dâu đi đuòng cài kim vào áo choàng để trấn áp nhũng ai độc mồm độc miệng , tục về nhà chồng buóc qua chậu than hồng. Tục mẹ chồng tránh mặt con dâu về nhà chồng. Tục cô dâu cài kim đêm hợp hôn để tránh chồng bị bệnh đột tủ trên bụng vợ ( nếu chồng lúc quá sung suóng khi phóng tinh trùng vào âm hộ vợ mà bị chết bất ngờ trên bụng vợ. Thì vợ bình tĩnh ôm chặt lấy chổng không đuọc hất xuống , lấy kim châm vào xuong cụt , lặn máu ra , không xấu hổ phải kêu la thât to để nhà chồng đến cấp cúu).
Trong lịch sử có nhiều cuộc hôn nhân đời Lý cách ssây gần 1000 năm nguòi Kinh Bắc đã làm đảo lộn thiên hạ , ví dụ khi Lý Chiêu Hoàng ( Kinh Bắc ) nhuòng ngôi cho chổng mình dòng dõi nhà Trần. Nhà Trần gả công chua cho Chiêm Thành để Đại Việt mở mang bờ cõi để có châu ô châu Rí ( Bình Trị Thiên ngày nay ).
Tra cuú su sách xin đua ví dụ về đâm cuói thời nhà Nguyễn. Con trai hoặc con gái của vua có đám cuói rất đặc biệt .
Gia Long thú 7 khi hoang tủ lấy vợ phải sắm vàng 2 nén , bạc 4 nen , gấm 2 tấm , lụa màu 6 tấm , lụa tốt 10 tấm , vải tốt 20 tấm , xuyến vòng 1 đôi, hoa tai 1 đôi, trâm vàng 11 bộ, chuỗi hạt châu 1 đôi , ruọu 2 hũ , trầu 1 mâm,trâu 1 con bò 1 con, lợn 1 con. đặt sắn 1 cái án ở trên thềm gian giũa điện Cần Chánh . Ruóc vua lên ngai ngồi , các quan xếp hàng lậy 5 lậy( trang 14 Nội các Triều Nguyễn - Khâm định Đại Nam hội điển Sụ lệ - Nhà Xuất Bản Thuận Hoa tập 8 ) .
Gia Long năm thú 4 chuẩn y về công chúa lấy chồng : : Truóc một ngày , buổi sớm bố phò mã đem các quan viên trong họ đều mặc phẩm phục đem lễ con sinh gồm 1 lợn mổ,1 lợn quay, 1 mâm xôi đến ngoài của Hũu Loan chờ tâu xin dâng lễ. Ruóc vua ngụ tiện điện , truyền mệnh cho vào . Nhà trai lậy vua 5 lậy.
Gia Long năm thú 11 chuẩn định cho trang bị lễ cuói con gái truỏng công chúa, cho tiền sắm sủa tu trang 5 vạn quan , con gái thú 4 vạn quan,
Truóc lễ ăn hỏi một ngày cha mẹ phò mã phục lễ lễ vật : trâu 1 con, lợn1 con, trầu cau 1 mâm, ruọu 2 hũ , gấm 4 tấm , lĩnh the 10 tấm, vàng 1 nén , xuyến vàng 1 đôi, bạc 16 nen, còn lễ dẫn cuói cũng nhu lễ ăn hỏi Đúng lễ vật thì trâu , bò , lợn mỗi thú 2 con, trầu cau 1 mâm, ruọu 2 hũ, gấm 6 tấm,lĩnh the 20 tấm, vàng 1 nen, bạc 24 nén ( trang 17 Nội các Triều Nguyễn - Khâm định Đại Nam hội điển Sụ lệ - Nhà Xuất Bản Thuận Hoa tập 8).
( Ghi chú : Để dễ so sánh trong khi đó các khoản cung đốn cho Chánh chủ khảo Thi Huong đời Nguyễn chỉ có : tiền 50 quan , gạo trắng 10 phuong ).
Còn đám cuói của dân thuòng nhà quê vẫn theo nền nếp tù nghìn xua .
3- Một Số Tục Xưa còn Tương Truyền ở Kinh Bắc:
Tương truyền lại rằng hai bên nhà trai nhà gái phải thông báo rõ ràng cho nhau tình trang tàn tật, ốm đâu , già cả hoặc bé quá. Không đuọc gian dối. ậ Kinh Bắc khó mà có vụ " lùa đảo " trong các cuộc nhân loại nguòi này( ví dụ cho em gái / em trai để nhà trai/ nhà gái xem mặt , sau đó đám cuói thì tráo nguòi ).
- Nguòi ở vai thấp/duói : Nếu nguòi này đi làm ăn xa mà bị gia đình ( ông bà, bố mẹ , anh chị )" áp đặt" hỏi vợ , nếu họ chấp nhận thì cuộc hôn nhân này cũng đuọc chấp nhận. Còn nếu nhu họ ở xa không biết mà đã " chót " lấy nguòi khác thì gia đình phải " xin lỗi "và dền bù vật chất cho họ nhà gái và để nguòi " con gái " đó đuọc " tụ do " định đoạt hôn nhân tuong lai của mình.
- Cô gái mồ côi cha : Mẹ nuôi, ở với chồng thú hai của mẹ, khi lấy chồng thì Mẹ đẻ đúng ra tổ chúc lễ cuói cho con gái mình. Nếu đúa trẻ mồ côi này do họ hàng nuôi thì họ hàng đúng ra tổ chúc đám cuói cho cháu .
- ở rể: Nhiều gia đình không có con trai , cần nguòi ở rể. Nếu gia đình chỉ một con trai thì không đi ở rể. Nếu ai ở rể phải cam kết với hai họ nuôi bố mẹ vợ chu toàn cho đến lúc chết. Gia đình nhà vợ không đuọc đuổi con rể để gả con gái cho nguòi khác.
- Đang có tang cha mẹ ( hoặc vợ / chồng ): thì không đuọc tổ chúc đám cuói.
- Người hoá chồng thủ tiết thờ chồng , cha mẹ bên chồng hoặc bên người đàn bà không được ép buộc đi lấy chồng khác.
- Cha mẹ bị án tử hình , con cháu không được lấy vợ lấy chồng. Nếu cha mẹ đồng ý thì được , nhưng không được bày đặt ăn uống linh đình.
- Cùng họ đồng tông không đuọc lấy nhau.
- Vai trên vai duói không được lấy nhau , ví dụ cùng mẹ khác cha, con chồng trước mình lấy con chồng sau , con cô con cậu , còn dì,, dì họ của bố mẹ mình, cô ruột, cô họ của mẹ, dì họ, dì họ của mẹ mình, cùng chị em của con rể, chị em của con cháu dâu, . Nguyên tắc không được lấy nhau . Phải chăng tránh hậu hoạ về sinh học và đạo đức.
- Không được lấy vợ của cậu hoặc của cháu,
- Không lấy vợ bé của ông cha, thím , bác gái,
- Không lấy chị dâu , em dâu,
- Nếu để trở ( tang 3 tháng ) như cô , cháu , chị , em đồng tông không được lấy nhau.
- Không gả con cho nhũng kẻ tội phạm đang ẩn náu.
- Tương truyền ngày xưa lương dân không được lấy nô bộc hoặc nô tỳ.
- Dân thường / quan chức phải có trách nhiệm gả chồng cho hầu gái của gia đình mình.
Tuy nhiên sau đám cưới ngày xưa thời phong kiến , đàn ông có thể bỏ đàn bà nếu bị nhà chồng đồng thanh " quy kết " các tội ( 7) lớn sau đây :
- Không có con ( có khi tại nguòi chồng ?)
- Dâm đãng
- Không chịu nuôi cha mẹ chồng
- Lắm điều ( khó định lượng-NVH?)
- Trộm cắp
- Ghen tuông ( có lẽ bảo vệ chế độ đa thê - NVH ? )
- Có bệnh tật ghê gớm ( điên , hủi ).
Tục xưa nhìn chung là bênh nam giới , ít bênh vục phụ nữ !
4- Kết Luận :
Việt Nam đang chịu súc ép mở toang của để hội nhập . Do vậy thời gian đối với những cặp vợ chồng trẻ vô cùng quý giá.Do vậy đám cưới thời mở cửa có lẽ cần cân nhắc cho phù hợp với cơ hội mới / Thách thức mới , song cần nghiêm khắc tuân thủ nhũng nét tinh hoa văn hoá đặc sắc từ nghìn xưa.
- Không thể quá quắt đảo ngược từ : " Bố mẹ đặt đâu con ngồi đấy" chuyển sang lấn át cha mẹ họ hàng theo kiểu ": Con đặt đâu bố mẹ ngồi đấy " . Tự do hôn nhân không có nghĩa quên cả nguồn gốc của mình.
- Không nên mắc rối thủ tục qúa nhiêu khê , mất thời gian , tốn kém qúa mức hoặc qúa mê muội nô lệ vào coi tuổi tác hoặc ngày giờ Hoàng Đạo.
- Không nên tổ chúc quá lem nhem luộm thuộm dấm dúi hoặc hợm của tổ chúc rất linh đình tốn kém hoặc " té nước theo mưa " để " tống tiền " để " tham nhũng " tinh ranh ma mãnh làm khổ cực cho thực khách " phải/ bị " mời dự đám cưới con cháu họ
Nhân đây cũng xin nhắc lại tích cũ : Minh Mạng thú 10 ( 1829) Tên lái buôn nước Thanh tên là Đặng Phúc Hưng ngầm dấu diếm đem con gái Thái Duy Thông ( đã chết ) là Thái Thị Nhỏ ở Hội An ( Quảng Nam ) định đem về nước Thanh ( Tàu ) . Việc bị phát giác : Tên lái buôn bị phạt phạt hàng trăm trượng và đày đi làm quân ở biên giới xa , còn Thái Thị Nhỏ bị phạt 100 roi và bắt làm con nô. Còn chuẩn định người Thanh ( Tàu ) sang cư ngụ ở nuóc ta , phải được Bang trưởng kết nhận và vào sổ chịu sai dịch mới được tiến hành hôn nhân ở nước ta. Kẻ nào trái lệnh phạt 100 trượng và bắt ly dị . Hiên nay ( 2007 ) kẻ nào buôn phụ nũ Việt nam bán cho nước ngòai cũng cần phải nghiêm trị ./.
Tiến Sĩ NGUYỄN VĂN HOA
