1- Đặt Vấn Đề:
Ngoài đình chùa thì hệ thống đền miếu ở Kinh Bắc cũng dày đặc . Đó là nơi dân gian bày tỏ tâm linh của mình với các vị thần thành có công với đất Kinh Bắc và đất Việt ta.
Vậy đền miếu Kinh Bắc có gì đặc sắc .
2-Đền Miếu Kinh Bắc :
Kinh Bắc có nhiều đền miếu nổi tiếng.
2.1. Đền Đô : Có thể kể trước tiên là Đền Đô (Đền Lý Bát Đế ), nơi thờ các vị vua nhà Lý .
Đền thờ Lý Thái Tổ người lập ra triều Lý và khai sáng ra kinh thành Thăng Long (gần 1000 năm ) . Ông có bài văn chiếu rời đô ( từ Hoa Lư -Ninh Bình ra Thăng Long ) với khẩu khí hào hùng tự hào dân tộc , Lý Thái Tông với chiếu xá thuế cho dân , Lý Thánh Tông với nhiều truyền thuyết với Nguyên Phi ỷ Lan ,Lý Nhân Tông ttổ chức thi đầu tiên chọn đựoc trạng nguyên Lê Văn Thinh ( Kinh bắc ) , Lý Thần Tông thực hiện chiến lược " ngụ binh ư nông ", Lý Anh Tông tầm nhìn ra đại dương đã sáng lập hải cảng Vân Đồn năm 1149, Vua Cao Tông khi ấy nhà Lý đã suy yếu , vua đã biết ân hận " Nay trẫm sẽ sửa lỗi lầm , cùng trăm họ bắt đầu canh tân" , Vua Lý Huệ Tông không có con trai truyền ngôi cho con gái là Lý Chiêu Hoàng và đi tu.
Đền Lý Bát Đế ở làng Đình Bảng ( Từ sơn -Kinh Bắc ) chỉ thờ 8 vị vua nam đời nhà Lý ;Riêng Lý Chiêu Hoàng , do tín ngưỡng dân gian, vì làm nghiêng đổ triều Lý rơi vào tay Triều Trần , nên " bị " thờ riêng ở Đền Rồng.
Taị Đền Đô còn lưu giữ tấm bia do Phung Khắc Hoan tiến sỹ khoa Canh Thìn ( 1580) , thượng thư bộ hộ soạn. văn bia khẳng định :" tám đời vua có nhiều công lao xây dựng đất nước, chống giặc ngoại xâm , được dân Nam nhớ ơn đời đời cúng tế."
Ngày xưa Đền Đô có 40 thửa ruộng với 184 mẫu 4 sào để hương khói quanh năm .
Ngày nay Đền Đô là một trong những ngôi đền quy mô hoành tráng và được tổ chức tế lễ to nhất nước.
2.2 Đến Sỹ Vương tại Thuận Thành Kinh Bắc : đền này ghi lại dấu vết của thời Bắc thuộc ở Luy Lâu.
Còn có nhiều quan điểm trái ngượcnhau đánh giá về nhân vật lịch sử Sỹ Nhiếp ( Sỹ Vương này ).
Ví dụ một quan điểm xưa : Năm 1661 đời Lê có văn bia do lễ bộ tả thị lang tước nghĩa quận công Nguyễn Tính đã soạn văn bia , cho rằng : " Sỹ Vương ( Sỹ Nhiếp ) người nứơc Lỗ là một vị chân nho sang Nam Châu làm thứ sử , lại coi trọng văn học " .
Mộ Sỹ Nhiếp đã từng bị giặc Chiêm Thành khai quật lên. Nay mộ chỉ thấy xây viền , cỏ mọc um tùm , ngôi mộ nhìn về phương Bắc.
Tại cổng đền vẫn có đắp nổi chữ "Nam bang học tổ " , là một trong những kẻ xâm lược phương Bắc đưa chữ Nho vào nước ta.
Cùng với thành Luy Lâu với nhiều mộ cổ Hán , thì đền Sỹ Nhiếp là một bằng chứng lịch sử , để chúng ta cùng suy ngẫm !
2.3 Đền Trạng Nguyên ( đệ tam tổ Lý Trạng nguyên hành trạng ) ở xã Vạn Tư Kinh Bắc .
Đền thờ Thiền sư Huyền Quang trúc lâm đệ tam tổ , người đã cùng Trần Nhân Tông ,
Pháp Loa đã gây dựng nên Thiền Phái Trúc Lâm độc lập của nước ta. Ông sinh năm 1254 mất 1334 thọ 81 tuổi. Bia năm 1865 đời Nguyễn còn cho biết : Thượng hoàng Trần Minh Tông ban 10 lạng vàng để xây tháp xá lị ở phía sau chùa , cấp cho chùa Côn Sơn 155 mẫu ruộng vào việc phụng thờ thiền sư .
2.4 Chỉ Từ bà Nguyễn Thị Kim ở xã Tỳ bà Kinh Bắc : Theo chỉ vua Gia Long ban cho bà Nguyễn Thị Kim cung phi của vua Lê Chiêu Thống danh hiệu An Trinh Tuấn Nghĩa vì bà đã có công đi đón hài cốt Lê Chiêu Thống từ YênKinh( tàu ) về nước rồi uống thuốc độc tự tử để tỏ lòng trinh tiết.
Như vậy theo tín ngưỡng đương thời thì bà là người chung thuỷ thủ tiết với chồng, phải chăng Vua Gia Long cho rằng còn việc " rước voi về rày mả tổ " là việc của " bề trên ", không can hệ đến phận phụ nữ liễu yếu đào tơ ?
2.5 Đền Bà Chúa Kho :
Đây là Đền thờ được mọi người rầm rộ đfến lễ bái từ năm 1986 lại đây . Mốc thời gian này , nhà nước khuyến khích mọi người làm giàu. Muốn làm giàu thì phải có vốn lớn . Thế là tuần Rằm, Lễ Tết , ùn ùn các Doanh Nhân - Đại gia toàn quốc đến Bà Chúa Kho vay tiền ,họ coi bà là một ngân hàng có vốn vô hạn , ai muốn vay bao nhiêu thì vay. Họ đốt vàng mã. Không biết bà có sổ sách kế toán ghi chép không , nhưng Ai đã đến vay thì đều tự giác đến trả , nếu làm ăn phá sản hoặc tù tôi ,cũng vẫn phải nhờ người thân sắm lễ đến xin khất nợ . Vía của bà rất nặng. Cầu tất ứng .
Có thể coi bà là Thần Tài ở Việt Nam , cũng như bà chúa Sứ ở An Giang .
2.6 Đền thờ Kinh Dương Vương :
Đền này quy mô nhỏ bé hơn đền Hùng Phú Thọ .Nó nằm bên bờ sông Thiên Đức ( Đuống ) Thuận Thành .
Ông sinh ra Lạc Long Quân và bà Âu Cơ . Dân gian vẫn hương khói quanh năm .
3- Kết Luận :
Trên đây chỉ nêu vài đền tiêu biểu ở Kinh Bắc , rõ ràng tín ngưỡng dân gian , nếu phân tích rất mâu thuân , những nó tồn tại vô tư ngoài ý muốn chủ quan của chúng ta.
Đền miếu ở Kinh Bắc là một mảng găn bó với tâm linh quan trong đã qua hàng nghìn năm .
Tiến Sĩ NGUYỄN VĂN HOA
